Engelli aracı kullanımı bireysel haklar ve trafik kanunları açısından dikkatle düzenlenmiştir. Devletin engelli bireyler için sunduğu ÖTV (Özel Tüketim Vergisi) muafiyeti gibi teşvikler, engelli kişilerin araç sahibi olmasını kolaylaştırır. Ancak bu araçların kimler tarafından kullanılabileceği konusu sık sık merak edilir ve yanlış anlaşılmalar da yaşanabilir.
Engelli araç kullanımı konusunda Trafik Yönetmeliği ve vergi mevzuatı belirleyici olmaktadır. Engelli aracı kimler kullanabilir, araç sahibinden başkası aracı kullanırsa ceza var mı, hangi belgeler gerekir, H sınıfı sürücü belgesi nedir gibi birçok konuyu detaylı şekilde anlatacağız.
Engelli Aracı Nedir?
Engelli aracı, engelli bireylerin hayatını kolaylaştırmak amacıyla vergisel teşviklerle satın alınan özel araçlardır. Araçlar, engelli kişinin fiziksel durumuna uygun olacak şekilde özel donanımlı olabileceği gibi standart binek araç da olabilir. En büyük avantajı araçların ÖTV’den muaf olarak alınabilmesidir.
Engelli Aracı Alım Şartları Nelerdir?
- Araç sahibi olacak kişinin en az %90 ve üzeri engelli raporuna sahip olması gerekir.
- %40 ile %89 arası engellilik oranına sahip olan bireyler, özel donanımlı araç alma şartıyla muafiyetten yararlanabilir.
- Araç, kişinin adına kayıtlı olmak zorundadır.
- 5 yıl boyunca araç satılamaz, devredilemez.
Araçta Bulunması Gereken Belgeler
- Engelli sağlık kurulu raporu
- Araç tescil belgesi (ruhsat)
- ÖTV istisnası uygulanarak alınan fatura
- Gerekli durumlarda özel tertibat raporu veya proje belgesi
Araç Özellikleri
- Özel donanımlı (örneğin el gazı, fren tertibatı) olabilir.
- Otomatik veya manuel vitesli olabilir.
- Hafif ticari araçlar da engelli aracı kapsamında alınabilir.
- Plaka üzerinde “ENGELLİ” ibaresi yer alabilir.
Araçlar özel bir ayrıcalık kapsamında olduğu için kimin kullanabileceği de sınırlıdır. Kurallara uyulmaması durumunda hem cezai yaptırımlar hem de vergi cezaları gündeme gelebilir.
Engelli Aracını Kimler Kullanabilir?
Engelli aracını kimlerin kullanabileceği, aracın hangi şartlarla alındığına ve engelli bireyin durumuna göre değişir. Konu hem vergi avantajlarının korunması hem de hukuki sorunların önlenmesi açısından oldukça önemlidir. Hatalı kullanım durumunda hem araç sahibi hem de sürücü ciddi yaptırımlarla karşı karşıya kalabilir.
1. %90 ve Üzeri Engelli Raporu Olanların Araçları
Eğer araç, %90 ve üzeri engelli raporu olan bir birey adına alınmışsa;
- Aracı engelli birey kullanamıyorsa, birinci dereceden yakınları (anne, baba, eş, kardeş, çocuk) bu aracı kullanabilir.
- Aracın kullanım amacı, engelli bireyin ihtiyaçlarını karşılamaktır.
- Ticari, sürekli veya üçüncü şahıslara gelir sağlamak amacıyla kullanım yasaktır.
- Aracı kullanacak kişilerin kimlik ve ehliyet bilgileri ruhsatta belirtilmelidir (zorunlu olmasa da tavsiye edilir).
2. %40 – %89 Arası Engelli Oranına Sahip Olanların Araçları
Bu durumda araç bizzat engelli kişi tarafından kullanılmak üzere, özel donanım eklenerek alınır:
- Sadece aracı engelli birey kendisi kullanabilir.
- Araçta özel tertibat (örneğin elden kontrollü gaz-fren sistemi) varsa, başkası bu aracı kullanamaz.
- Engelli bireyin B sınıfı yerine H sınıfı ya da “engelli aracı kullanabilir” ibaresi olan ehliyeti olmalıdır.
Kimler Kullanabilir?
| Araç Alım Durumu |
Kullanabilecek Kişiler |
| %90 ve üzeri engelli için alınmış araç |
Engelli bireyin kendisi veya birinci derece yakınları |
| %40–89 arası özel donanımlı araç |
Sadece engelli bireyin kendisi |
Engelli Aracını Yetkisiz Kişi Kullanırsa Ne Olur?
Engelli aracı kullanım kurallarına uyulmaması, trafik mevzuatına ve vergi düzenlemelerine aykırılık teşkil eder. Kurallar ihlal edilirse sadece araç sürücüsü değil, araç sahibi de sorumluluk altında kalır. Özellikle ÖTV muafiyetiyle alınan araçların amacı dışında kullanılması ciddi yaptırımlar doğurabilir.
Yetkisiz Kullanım Sayılan Durumlar
- Aracı engelli bireyin akrabası olmayan bir kişinin kullanması
- Ticari amaçla (örneğin taksicilik, yolcu taşımacılığı) kullanılması
- Aracın kiraya verilmesi ya da ücret karşılığı başkasına devri
- Özel donanımlı aracı, tertibatlı hâliyle başka birinin sürmesi
Uygulanan Cezai İşlemler
1- Vergi Cezaları:
- ÖTV muafiyetiyle alınan araç amacı dışında kullanılırsa vergiden muaf alınan ÖTV bedeli geri alınır.
- Bu tutar, aracın faturasındaki ÖTV oranına göre binlerce lirayı bulabilir.
2- Trafik Cezaları:
- Aracı izinsiz kullanan kişi hakkında trafik cezası kesilebilir.
- Özel tertibatlı araçta ehliyeti uygun olmayan kişinin kullanması durumunda ehliyetsiz araç kullanma cezası uygulanır.
3- Araç Bağlanabilir:
- Araçla ticari faaliyette bulunulduğu veya kiralandığı tespit edilirse, araç trafikten men edilebilir.
4- Adli Soruşturma Açılabilir:
- Vergi kaçakçılığı kapsamında savcılık tarafından işlem başlatılabilir.
Engelli aracı kullanım kuralları, Gelir İdaresi Başkanlığı, Trafik Yönetmeliği ve Engelliler Hakkında Kanun çerçevesinde net olarak belirlenmiştir. Kullanım hakkına sahip olmayan kişilerin aracı kullanması sadece trafik değil, mali suçlara da girebilir.
Engelli Aracı Kullanımı İçin Gerekli Belgeler ve Şartlar
Engelli aracını yasal olarak kullanabilmek için aracı satın alırken ve trafikte kullanırken bazı belgelerin yanınızda bulunması gerekir. Belgeler eksikse ya da kullanım şartlarına uyulmazsa, cezai işlemlerle karşılaşılabilir. Bu nedenle sürecin başından itibaren dikkatli olunmalıdır.
Araç Alımı Aşamasında Gerekli Belgeler
1- Engelli sağlık kurulu raporu
- %90 ve üzeri için araç kendisi ya da vasisi adına alınabilir.
- %40–89 arası için özel tertibat şartı aranır.
2- Nüfus cüzdanı ve ehliyet
- Ehliyet sınıfında “engelli aracı kullanabilir” ibaresi olmalıdır.
- B sınıfı ehliyet, özel tertibat şartına göre yeterli olabilir.
3- Vergi dairesinden alınacak ÖTV muafiyet formu
- Aracın ÖTV’siz alımı için gerekli belgeler vergi dairesine sunulur.
- Onay sonrası satıcı firmaya yönlendirilir.
4- Araç faturası ve özel tertibat belgesi (varsa)
- Aracın özel sistemle donatıldığını gösteren teknik proje gerekebilir.
Kullanım Sırasında Taşınması Gereken Belgeler
- Araç ruhsatı
- Engelli kimlik kartı (varsa)
- Ehliyet (H sınıfı ya da özel ibareli B sınıfı)
- Sağlık raporu (trafik kontrolünde istenebilir)
- ÖTV muafiyetine ilişkin belgeler (plaka kontrolünde gerekebilir)
Diğer Önemli Şartlar
- Araç 5 yıl boyunca satılamaz, devredilemez.
- Engelli adına kayıtlı olmalıdır.
- Plakada “Engelli” ibaresi olması önerilir (zorunlu değil).
- ÖTV muafiyetli araç, sadece hak sahibinin ihtiyaçları için kullanılmalıdır.
Engelli Aracını Başka Biri Kullanabilir mi? Hangi Durumlarda?
Engelli aracı, sosyal destek kapsamında sağlanan vergi muafiyetli bir taşıt olduğu için, kimlerin bu aracı kullanabileceği yasal kurallarla sınırlandırılmıştır. Ancak bazı özel durumlarda, engelli bireyin dışında da bu aracı kullanabilecek kişiler tanımlanmıştır. Özel durumlar, engellilik oranına, ehliyet tipine ve araçta özel donanım olup olmamasına göre farklılık gösterir.
%90 ve Üzeri Engelli Raporu Olanlar İçin
Bu kişilerin adına alınan araçlar, genellikle engelli birey aracı kullanamayacak durumdaysa alınır.
Kullanabilecek kişiler şunlardır:
- Anne
- Baba
- Kardeş
- Eş
- Çocuk
- Veli/vasi atanmış kişiler
- Aynı adreste oturan ve akrabalık derecesi belgelenmiş bireyler (bazı durumlarda)
Şartlar:
- Araç, yalnızca engelli bireyin ulaşım ihtiyaçları için kullanılmalıdır.
- Aracı kullanan kişi, resmî görevli veya ücretli taşımacılık faaliyeti yapmamalıdır.
- Ticari amaçlı kullanım kesinlikle yasaktır.
%40–89 Arası Engelli Oranı Olanlar İçin
Bu durumda ÖTV muafiyetiyle alınan araç bizzat engelli kişi tarafından kullanılmak zorundadır.
Diğer kişilerin kullanımı şu durumlarda mümkün değildir:
- Araçta özel tertibat varsa (örneğin el freni, el gazı sistemi), bu tertibat dışındakiler tarafından kullanım yasaktır.
- Aracı bir başkası kullanırsa, bu durum yasa dışı sayılır ve cezai işlem uygulanabilir.
İstisnai Durumlar:
- Acil tıbbi durumlar (örneğin hastane nakli, müdahale gibi)
- Trafik denetimi sırasında geçici kullanım ihtiyacı oluşursa, polis takdirine bağlı olarak işlem yapılmayabilir.
