Günümüzde hukuk sisteminde tarafların doğru ve adil şekilde anlaşmazlıklarını çözebilmesi için mahkemeler yalnızca hâkimlerin bilgisine güvenmez. Özellikle teknik veya özel bilgi gerektiren konularda, mahkemeler alanında uzman kişilerin görüşüne başvurur. İşte bu kişilere bilirkişi denir. Bilirkişiler, hukukun karmaşık süreçlerinde adalete yardımcı olan, tarafsızlık ilkesine göre hareket eden önemli aktörlerdir.
Bilirkişilik, yalnızca hukukçular için değil; inşaattan mühendisliğe, tıptan muhasebeye kadar pek çok mesleği ilgilendiren bir alandır. Dolayısıyla insanlar sık sık şu soruları sorar: “Bilirkişi nasıl olunur?”, “Hangi meslekler bilirkişi olabilir?”, “Bilirkişi olmanın şartları nelerdir?” Bu yazıda tüm bu sorulara ayrıntılı bir şekilde değinecek, sürecin aşamalarını aktaracağız.
Bilirkişi Kimdir ve Ne İş Yapar?
Bilirkişi, mahkeme veya savcılık tarafından, çözülmesi gereken bir uyuşmazlıkta uzmanlık bilgi ve tecrübesinden faydalanmak amacıyla görüşüne başvurulan kişidir.
Bilirkişinin temel görevlerini şöyle sıralayabiliriz:
- Uzmanlık bilgisi sunar: Hakimin veya savcının bilmediği teknik detayları açıklar.
- Bilirkişi raporu hazırlar: Olayla ilgili bilimsel veya teknik değerlendirmeleri rapor haline getirir.
- Tarafsızdır: Taraflardan birine yakınlık göstermez, yalnızca uzman görüşünü sunar.
- Adalete yardımcı olur: Hakim, kararın önemli kısmını bilirkişi raporuna göre şekillendirebilir.
Örneğin; bir iş kazasında mühendisin hatası olup olmadığı bir iş güvenliği uzmanı bilirkişinin raporuyla anlaşılır. Ya da bir muhasebe davasında rakamların incelenmesi için mali müşavir bilirkişi atanır.
Bilirkişi Olmanın Şartları Nelerdir?
Türkiye’de bilirkişi olmak için belirli kanuni şartlar vardır. Bilirkişilik, 6754 sayılı “Bilirkişilik Kanunu” ile düzenlenmiştir.
Genel şartlar şu şekildedir:
- Türkiye Cumhuriyeti vatandaşı olmak.
- Fiil ehliyetine sahip olmak. (Yani medeni haklarını kullanmaya engel bir durumu olmamak.)
- En az üç yıllık mesleki deneyime sahip olmak.
- Meslek odasına kayıtlı olmak. (Eğer alanınız meslek odasına tabiyse.)
- Herhangi bir sabıka kaydının bulunmaması.
- Bilirkişilik temel eğitimi almak ve başarıyla tamamlamak.
- Adalet Bakanlığı bilirkişi listesine kayıt olmak.
Ayrıca bazı mesleklerde etik kurallara ve disiplin süreçlerine uymak da bir şarttır.
Bilirkişi Olma Süreci Nasıl İşler?
Bilirkişi olabilmek için belli aşamalardan geçmek gerekir. Bu süreci adım adım ele alalım:
- Ön hazırlık yapın: Mesleğinizde en az üç yıl deneyim kazandıktan sonra başvuru yapabilirsiniz.
- Bilirkişilik temel eğitimi alın: Üniversiteler, barolar, ticaret odaları veya Adalet Bakanlığı tarafından yetkilendirilen kurumlarda eğitim verilir. Bu eğitim yaklaşık 24 saat sürer.
- Eğitim sonunda sertifika alın: Bu belge bilirkişilik başvurusu için şarttır.
- Başvuru yapın: Adalet Bakanlığı’na bağlı Bilirkişilik Daire Başkanlığı ve bölge kurulları üzerinden başvuru gerçekleştirilir. Her yıl genellikle belirli tarihlerde başvurular alınır.
- Değerlendirme süreci: Başvurunuz, mesleki yeterlilikleriniz ve adli sicil kaydınız incelenerek değerlendirilir.
- Bölge bilirkişi listesine kaydolun: Kabul edildiğinizde adınız o yıl için bilirkişi listesine eklenir.
- Görev almayı bekleyin: Mahkemeler bilirkişi ihtiyacı doğduğunda listeden seçim yapar ve size dosya yönlendirilir.
Bilirkişi Temel Eğitimi Nedir?
Adalet Bakanlığı tarafından zorunlu kılınan bilirkişilik temel eğitimi, bir kişinin bilirkişi olabilmesi için ilk ve en önemli aşamalardan biridir. Eğitimde şu konular işlenir:
- Bilirkişilik mevzuatı.
- Adalet sistemi içinde bilirkişiliğin yeri.
- Bilirkişinin hak ve yükümlülükleri.
- Rapor yazma teknikleri.
- Tarafsızlık, etik kurallar ve sır saklama.
Bu eğitimin sonunda adayların bilirkişilik konusunda temel bilgiye sahip olmaları ve görevlerini bilinçli şekilde yerine getirebilmeleri amaçlanır.
Hangi Meslekler Bilirkişi Olabilir?
Bilirkişilik yalnızca birkaç meslek grubuna ait değildir. Aslında uzmanlık gerektiren her alan, potansiyel bilirkişilik alanıdır. İşte en sık karşılaşılan bilirkişi meslekleri:
- Hukukçular: Avukatlar, emekli hâkimler.
- Mali uzmanlar: Serbest muhasebeci mali müşavirler, yeminli mali müşavirler.
- Mühendisler: İnşaat, makine, elektrik mühendisleri.
- Mimarlık ve şehir planlama uzmanları.
- Sağlık sektörü: Doktorlar, diş hekimleri, eczacılar.
- Teknisyenler: Bilgisayar teknisyeni, elektrik ustası, oto ekspertiz uzmanı.
- Eğitimciler: Pedagoglar, psikologlar.
- Sanat ve kültür uzmanları: Resim, tarih, arkeoloji uzmanları.
- Tarım ve çevre mühendisleri.
Kısacası; mesleğinizin bir uzmanlık alanı varsa, bilirkişilik görevine aday olabilirsiniz.
Bilirkişinin Hakları ve Sorumlulukları
Bilirkişilik ciddi bir sorumluluk gerektirir. Yanlış ya da taraflı rapor hazırlanması davanın sonucunu etkileyebilir.
Hakları:
- Ücreti devlet tarafından karşılanır.
- Görevini yerine getirirken kimse tarafından baskı altına alınamaz.
- Rapor hazırlarken inceleme yapma, belge isteme hakkı vardır.
Sorumlulukları:
- Tarafsız kalmak zorundadır.
- Raporda yalnızca mesleki bilgisini aktarmalıdır.
- Yasaların öngördüğü sürelerde raporunu teslim etmekle yükümlüdür.
Bilirkişi Raporu Nasıl Hazırlanır?
Bilirkişi raporu, bilirkişinin en önemli ürünüdür. Hakim, çoğu zaman kararını rapora göre şekillendirir.
Bir bilirkişi raporunun içermesi gereken unsurlar şunlardır:
- Dosya bilgileri (mahkeme numarası, dosya adı).
- Bilirkişinin kimlik ve unvan bilgileri.
- İnceleme konusu.
- Kullanılan yöntemler.
- Ulaşılan bulgular.
- Sonuç ve kanaat.
Raporun anlaşılır, somut verilere dayalı ve tarafsız olması gerekir.
Bilirkişi Olmanın Avantajları
Bilirkişilik yalnızca adalet sistemine katkı değil, aynı zamanda kişisel faydalar da sağlar.
- Maddi kazanç: Dosya başına belirlenen ücret alınır.
- Prestij: Alanında saygınlık kazanılır.
- Mesleki tecrübe: Uzmanlığınızı yeni alanlarda uygulama fırsatı bulursunuz.
- Hayata dokunma: Adaletin sağlanmasına doğrudan katkınız olur.
Bilirkişilikte Karşılaşılan Zorluklar
Her işte olduğu gibi bilirkişilikte de bazı zorluklar vardır:
- Yoğun iş yükü, dosya sayısının fazlalığı.
- Rapor için ayrılan sürenin yetersizliği.
- Tarafların baskısı veya etkisi altında kalmama gerekliliği.
- Mesleki güncellemeleri sürekli takip etme zorunluluğu.
